A capra di zìu Zighinu - La chèvre de Monsieur Seguin


Texte de / Testu di Alphonse Daudet
Traduit par / Traduttu da "Studii corsi di Tulò"
"La lettre de Corse" année ????

Bineghju 1, cù e capre, zìu Zighinu ùn avìa mai avutu. L'andàvanu tutte à vituperiu 2 à una para 3 : una mane o l'altra, strappàvanu a funa, pigliàvanu a muntagna, è culà 4 insù 5, u lupu e si manghjava. Chì tanti allusingumi 6, chì tante paure di u lupu, ùn ci era barba di 7 falle stà à u locu. Sarèbbenu state po capre indipindente chì, vaga cum'ella vaga, li ci vulìa 8 aria è libertà.
U corciu di zìu Zighinu, chì à l'estru 9 di ss'animali, ùn ci capìa un'acca, era à l'addisperu.
Dicìa "Ahù !... E capre, in casa meia, e si piglia a picòndria 10. Ùn averaghju talentu di ch'ellu mi ne fermi una ".
Ma ùn si scuraggì nò, è puru per avèssine persu sei, tutte di listessa manera, si ne cumprò un'altra, ma ssu colpu, a si cumprò annotina, perch'ella pigliassi à stà à u locu.

(1) u bineghju : chance, profit, satisfaction. voir intornu à bè è male.
(2) vituperiu : désastre, catastrophe.
(3) à una para : de la même manière, sans faire de distinction, à légal, au même degré que.
(4) culà = quallà : là, là-bas.
(5) insù : en haut, vers le haut. Contraire de inghjò : en bas, vers le bas.
(6) allisingà = allusingà : amadouer, attirer par des douceurs.
(7) Ùn ci hè barba di = ùn ci hè mezu di : il n'y a pas moyen de.
(8) li ci vulìa : il leur fallait.
(9) estru : humeur, caprice estrosu [ɛstr'ɔzu] : capricieux.
(10) a picòndria : hypocondrie, ennui, spleen, cafard, mélancolie.

O Gringò, cusì bella ch'ella era a capretta di zìu Zighinu, ma cusì bella, ochjimansa 1, barbetta à usu di sott'ufficiale, ugnole 2 nere è lucicante 3, cornistrisciata, cù quelli peli longhi è bianchi, fatti à pilone. Ti ramenti, ò Gringò, era guasi guasi u garbu 4 di quella capretta di a Smeralda. Eppò mansa allora ! Accarizzante, chì si lasciava munghje ferma, senza mancu carpighjà 5 a tinella. Quessa sì, a capretta ...
Daretu à a casa, zìu Zighinu ci avìa un chjusellu avvintu 6 à prunalbelli. A so nova pinsiunante, a misse custì, l'azzingò ind'un locu prasceltu 7 di u pratu, affunata 8 à l'allonga, è ogni tantu, si facìa un'affaccata. Si campava, quella sciocca 9, è pascìa cusì vulinteri, chì à zìu Zighinu, li ridìanu ancu e calcagne 10.
"Eeh ! pensava quellu tintu, puru una chì si cunface cù mè ".
Si sbagliava zìu Zighinu, a sciocca s'annuiò.

(1) mansu : doux, docile, inoffensif. voir tournures corses.
(2) ugnola = unghjola (n.fem.) : sabot.
(3) à una para : de la même manière, sans faire de distinction, à légal, au même degré que.
(4) garbà : plaire.
(5) carpighjà = calpighjà : piétiner
(6) avvintu : entouré.
(7) prasceltu : préféré, favori, sélectionné, réservé (notion d’excellence).
(8) affunà : attacher, lier. De a funa : la corde (au début, en poils de chèvres).
(9) a sciocca : chèvre domestique.
(10) li rìdenu e calcagne = da tantu ch'ellu hè cuntentu.

Un bel'ghjornu, guardendu capu sù, pinsò : "Quassù sì, a cuccagna ! Chì piacè di scurrizzà 1 per sse scope, senza ssa funaccia maladetta chì vi scoghja 2 u collu !... Bona per u sumere è u boie di pasce inchjustrati 3 !... À e capre, l'accorre 4 u locu ".
Da tandu, l'erba, li parse dissapita 5. Li vense a noia 6. Smagrì, cuminciò à siccassi. Era una pieta di vèdela stinzà 7 quella funa à ghjurnate sane, cù u capu voltu à a muntagna, narispalancata è fendu : Bee !. .. scunsulata.
Li parìa po à zìu Zighinu chì qualcosa a capra avissi, ma batti è pesca tù 8 ciò ch'ell'avìa a capra !... Una mane annantu à u finì di munghje, a capra si vultò è in so lingua disse : "-Sintite o zìu Zighì, mi piglia a picòndria inde voi, lasciàtemi muntagnà 9, aiò !

(1) scurrizzà : courir la prétentaine.
(2) scoghjà = scughjà : écorcher.
(3) inchjustrà : parquer, emparquer, enfermer.
(4) accorre = avè bisognu, esse necessariu. : convenir
(5) dissapitu : insipide, fade. Cf. en français, sapide = qui a du goût (du latin sapidus).
(6) a noia [n'oja] : l'ennui.
(7) stinzà : étirer, allonger; tirer.
(8) batti è pesca tù = vatti à la piscà tù = vatt’à la pisca : va t’en savoir.
(9) muntagnà : estiver, transhumer vers la montagne.

- O Signore, ancu à ella li piglia avà !" mughjò zìu Zighinu sbalurditu 1, è da u colpu li scappò a tinella ; po pusèndusi in l'erba vicinu à a so sciocca :
"- Cume o Bianchiggiò, mi ti voli lascià tù dinù !". È Bianchisgiola rispose :
- Ié, o zìu Zighì.
- Soga ùn ci hè erba quì ?
- Ha l Ùn hè quessa nò.
- Sarai forse affunata troppu à l'accorta 2 : voli ch'e a t'allonghi a funa ?
- Ahù.. ùn vale.
- Chì diamine 3 ti ci vulerà ! Chì voli ?
- Vogliu piglià sù, o zìu Zighì.
- O disgraziata, ùn la sai chì quassù ci batte u lupu ?... S'ellu t'esce, ch'ai da fà ?.
- U piglieraghju à ticci 4, o zìu Zighì.

(1) sbalurditu : étourdi, ahuri, abasourdi.
(2) à l'accorta est le contraire de à l'allonga.
(3) diamine [di'aminɛ] : diantre, que diable !
(4) u ticciu : coup de tête; coup, heurt, choc.

- Ne hà poca primura u lupu di e to corne. Mi n'hà manghjatu di e curnute altru che tè... A sai pò quella corcia vechja di Rinalda ch'e avìa annu fà ? Una sciocca maestra, furzuta 1 è mastina 2 chì parìa un beccu. S'hè battuta una nuttata sana cù u lupu... pò toccu l'alba, u lupu si n'hè fattu un buccone 3.
- O chì peccatu ! Sciagurata 4 di Rinalda !. . . ma ùn vole dì 5 o zìu Zighi, lasciàtemi attippà 6, aió !
- Or Signore l... disse zìu Zighinu ; chì diammine l'averanu fattu à e me capre ? Torna un'altra per u lupu vìa... Sta volta pò nò mì ... o per forza o per amore, francà ti francheraghju o vitupè 7 ! è per chì tù ùn strappi più a funa, t'aghju da serrà ind'un stazzu 8 chì ci starai per u sempre.
Tandu hè chì zìu Zighinu purtò a sciocca in una stella bughja 9 è a chjuse à ferrachjò 10. Per disgrazia, s'era scurdatu di u purtellu, è giratu ch'ellu ebbe u spinu 11, a sciuttarella si ne scappò ...

(1) furzutu : fort, vigoureux.
(2) mastinu : méchant.
(3) un buccone : une bouchée.
(4) sciaguratu : malheureux; infortuné.
(5)
ùn vole dì : ça ne fait rien.
(6) attippà = atteppà : grimper, monter, prendre la montée, gravir.
A teppa : montée rude, côteau; rocher.
(7) vituperiu. voir plus haut
(8) u stazzu : la bergerie.
(9) a sciocca : chèvre domestique.
(10) u ferchju = u ferchjone = u ferrachjone : bras de fer de la porte.
(11) voir tournure idiomatique.

Ridi, o Gringò ?... Per Baccu ! Mi pare chè tù sìa di cumbrìccula 1 cù e capre per fà dispettu 2 à ssa pasta d'omu di zìu Zighinu... A videremu dopu si tù riderai.
Quandu a siocca bianca affacò in muntagna, fù un incantu per tutti. Bellezza sìmule, mancu i ghjàllichi 3 vechji n'avìanu mai vistu. Fù ricivuta da rigina 4. I castagni s'aghjumpàvanu 5 fin'à in terra per accarizzalla 6 di punta di ràmule 7. E ghjinestre d'oru s'aprìanu duv'ella passava è prufumàvanu à più pudè. A muntagna sana li fece alegrìa.
Pensa tù, o Gringò, quant'ella era cuntenta ! Nè funa, nè piòttulu 8... nulla per impedilla 9 di saltichjà è pasce à vòline più 10... custì sì, chì c'era l'erba ! Li vinìa sopra e corne, caru meiu ! ... Eppò erba è erba ! savurita, fina, riccamata 11, fatta cù millaie d'erbette... ùn simu à vede u pancastrellu 12 di u chjosu nò ! I fiori pò mì !... Certe campanellone 13 turchine, tamanti sciuchetti 14 rossi imbacarillati 15 cù u càlice 16 longu longu, una furesta sana di fiori salvàtichi chì sbarsàvanu 17 di suchji spiritosi.
A capretta bianca, meza briaca, si vultulava 18 à cochje insù 19 è cincinava 20 longu à quelle ripe à buleghju 21 à castagne è à fronde... pò di colpu, sticcava 22 u saltu è s'arrizzava. Éccula in andà, capu innanzu à tramezu a machja è bussaghje 23, ora nant'un pinzu 24, ora in fondu à un tragone 25, quassù, quaghjò, in ogni locu... parìa ch'elle fùssinu dece e capre di zìu Zighinu per ssa muntagna.

(1) cumbrìccula : manigance. Esse di ~ : être de mèche, être dans le coup.
(2) u dispettu : méchanceté, taquinerie, dépit.
(3) u ghjàllicu : le sapin.
(4) voir la préposition da.
(5) aghjumpà = aghjuppà : courber, ployer, plier.
(6) accarizzà = carizzà : caresser.
(7) u ramu = a ràmula : branche, rameau.
(8) u piòttulu : pieu, piquet.
(9) impedisce : empêcher.
(10) à vòline più : à n'en plus pouvoir.
(11) riccamatu : brodé, dentelé.
(12) pancastrellu : millet.
(13) campanella : campanule. Un campanellone (masc.) = augmentatif.
(14) sciuchettu : digitale (plante).
(15) imbacarillatu = imbacarillitu = imbacatu : empourpré, rouge.
U bacu = l'arbouse imbacà : rougir, empourprer.
(16) u càlice : le calice.
(17) sbarsà : déborder.
(18) vultulā : rouler, faire rouler, bouleverser.
(19) à cochje insù : les quatre fers en l'air.
(20) cincinassi :se rouler .
(21) à buleghju : pêle-mêle. À buleghju à : mêlé à.
(22) sticcā un saltu : bondir brusquement.
(23) bussaghja : buissière.
(24) pinzu : pointe, pic, arête d'un rocher, d'une cime; pointe, extrémité .
(25) tragone = travone : vallée encaissée, gorge, ravin.

Ella sì, chì ùn avìa tante paure, Bianchisgiola.
D'un saltu, si varcava 1 ghjargaloni 2 chì a imbarnasgiàvanu 3, à u francà, di pulvina 4 croscia è di sciuma 5. Tandu làpida 6 intinta 7, andava à sdraiassi 8 nantu à una chjappa 9 è s'asciuvava 10 à u sole... Una volta, fèndusi avanti à tagliu d'un pughjale 11 cù un fiore tramezu à i denti, sculinò 12 inghjò, culà in fondu à u pinzu, a casa di zìu Zighinu, cù u so chjusarellu daretu. O le risate !

(1) varcà : franchir.
(2) u ghjàrgalu : le ravin, la ravine.
(3) imbarnasgià : barbouiller, éclabousser.
(4) a pulvina : poussière.
(5) a sciuma = scuma = a schjuma : écume.
(6) làpidu = crosciu : trempé, mouillé abondament.
(7) intintu : trempé, mouillé.
(8) sdraiassi : se coucher, s'étendre.
(9) a chjappa : pierre plate, dalle.
(10) asciuvassi : s'essuyer.
(11) u pughjale : flanc, versant, plateau sur un saillant.
(12) sculinà : aperçevoir.

"Cusì chjucu, disse, ma cume averaghju fattu à stà quì dentru ?"
Puvaraccia ! À vèdesi appullata 1, cusì in cima, li si parìa d'esse almenu tamante u mondu...
Fatta fine chì fù une bona ghjurnata pè a capra di zìu Zighinu. Ver di meziornu *, à rombu di 2 corre da un latu è da quill'altru, infattò 3 una ruchjata 4 di cammosci 5 chì facìanu à manghja manghja ind'un zampinaghju 6. Culà sì chì fece a spaccata 7, a nostra girandulella 8 di biancu vistuta, li fù lasciatu u migliò locu à u zampinaghju è tutti ssi signori, o quantu funu ghjentili. . . Per sente dì 9, - ma ho da mè à tè, o Gringò - chì un camusciottulu moru moru 10 ebbe a furtuna di garbà 11 à Bianchisgiola. L'innamurati s'infrasconu 12 un'oretta 13 o ancu duie, è sì tù voli sapè ciò ch'elli si sò detti, vai è dumàndala à e surgente diciàntule 14 chì furmiculèghjanu 15 in sottu in sottu 16 per ssu murzu 17.

* : Ver di = versu (localement versi) : vers (en direction de) / dans les environs de (lieu ou temps).

(1) appullatu : niché, juché.
(2) à rombu di : à force de.
(3) infattà : rencontrer quelqu'un, tomber sur.
(4) a ruchjata : petit groupe, petit troupeau.
(5) camosciu = camusciu = camusgiu : chamois.
(6) zampinaghju : lambrusque (vigne sauvage).
(7) a spaccata : vantardise, bluff, fanfaronnade .
(8) u girandulellu : qui aime à errer, à vagabonder.
(9) Per sente dì : à ce qu'il parait.
(10) moru : maure, more, brun, basané.
(11) garbà : plaire.
(12) infrascassi : se cacher dans le feuilage.
(13) un' oretta = un' uretta : une petite heure.
(14) diciàntule = diciantulonee : bavard.
(15) furmiculà (verbe eghjincu) : fourmilier, grouiller.
A furmìcula [furm'igula] : la fourmi.
(16) in sottu in sottu = sottu voce : tout bas, tout doucement (dans sa barbe).
(17) u murzu : mousse.

Di colpu, u ventu fece a rinfrescata. A muntagna vense viulina. Era l'attrachju 1 ...
"Dighjà !" disse a capretta ; è si piantò stupita 2.
Culà inghjò, i prati éranu tutti annibiati 3. U chjosu di zìu Zighinu smarrìa 4 à meza fumaccia è di a casarella, ùn affaccava più chè u tettu cù un sùppulu di fume. Stete à sente, inarichjita 5 e tintènnule 6 d'una banda chì rientrava è si sentì l'ànima scunsulata... Un caccavichju 7 chì rientrava, a sfrisgiò 8 cù l'ale ... Firmò scurata 9... poi ci fù un ughjulume 10 in la muntagna "hù ! hù ! ".
Li vense in core u lupu. Scimaticona 11, di a santa ghjurnata, ùn si n'era primurata, nò.. . In quellu mentre un cornu 12 si messe à sunà in la vallunata 13. Era ssu corciu di zìu Zighinu chì si pruvava un'altra volta.

(1) attrachju : crépuscule, tombée de la nuit.
(2) stupì = stupisce : étonner, stupéfier (p.p. stupitu).
(3) annibià : embrumer. a nebbia [n'ebbja] : la brume.
(4) smarrisce : disparaître.
(5) inarichjitu = inarichjatu : qui dresse l'oreille.
(6) a tintènnula = a tintenna : clochette, sonaille.
(7) u caccavichju : rapace diurne.
(8) sfrisgià : froler, effleurer.
(9) scuratu : surpris.
(10) ughjulume = ughjulime : hurlement.
(11) scimaticone : grand fou.
(11) un cornu : un cor (de chasse).
(11) a vallunata : la vallée (dans toute son étendue).

"hù ! hù !" facìa u lupu.
"Volta ! volta !" briunava u cornu.
Bianchisgiola ebbe guasi cà a cosa di vultàssine 1, ma ramintèndusi 2 u piòttulu, a funa è a sepa 3 di u chjosu, pensò chì, oramai, ùn la li farìa più à campà una vita sìmule, è chì megliu sarìa à stà. U cornu avìa smessu 4 di sunà..
A capra s'intese daretu un rimusciu 5 di fronde, si dete 6 a vultata è vide 7 in l'ombralume 8 duie arechje corte è sticchite 9 cù dui ochji chì lucicàvanu... Era u lupu.
Tamantone, intrèpidu 10, si ne stava incacarunatu 11 guardendu a capretta bianca è capu nanzu si ne liccava. Cum'ellu a sapìa chì manghjà a si manghjerebbe, u lupu a si pigliava à a liscia 12 ; ma quand'ella si vultò, scaccanò 13, gattivu.

(1) vultàssine : s'en retourner.
(2) ramintèndusi : se souvenant.
(3) a sepa [az'eba] : la haie.
(4) smette [sm'ettɛ] : cesser (p.p. smessu [sm'ɛssu]).
(5) rimusciu : agitation.
(6) dete : elle donna. Voir la conjugaison de dà.
(7) vide = vidì : elle vit. Voir la conjugaison de vede.
(8) l'ombralume = umbralume : le clair-obscur.
(9) sticchitu : raide.
(10) intrèpidu : indifférent, de froide apparence. (faux-ami !!!)
(11) incacarunatu : accroupi, à califourchon.
(12) pigliassi à a liscia : prendre la chose avec calme.
(13) scaccanà (verbe eghjincu) : rire aux éclats.

"Hà ! hà ! a capretta di zìu Zighinu" ; è cù a so linguona s'allisciò quelle labbre chì parìanu d'esca. Bianchisgiola si vidì persa... Una stundarella, arricurdèndusi di l'affare di a vechja Rinalda chì s'era imbaruffata 1 a nuttata sana, pè finì manghjata à u fà di u ghjornu, pensò da sè à sè ch'ellu sarebbe ancu megliu à lasciassi manghjà sùbitu sùbitu ; poi essèndusi pintuta 2 s'incruccò, capicalata 3, à corne in avanti, da capra valente di zìu Zighinu ch'ella era... Micca ch'ella avissi speranza di tumbà u lupu, - e capre ùn tòmbanu lupi - ma chè per vede s'ella a li facìa 4 à tene quante Rinalda...

(1) imbaruffassi : s'empoigner, se battre comme des chiffonniers.
(2) pèntesi : se repentir, regretter (ici, se raviser) (p.p. pentutu = pintutu).
(3) voir les tournures idiomatiques.
(4) fàllali : arriver au but, l'emporter sur quelqu'un.

Tandu u mostru si fece avanti è e curnarelle entrinu in ballu.
Ah ! chì si valìa un mondu ssa caprittola 1 ! È cum'ella a facìa di core.
Dece volte è più, ùn dicu bugìe mì o Gringò, messe u lupu à i punti di rinculà, per piglià fiatu. lnde ssi frattempi 2 d'un minutu, manghjona si strappava à la lestra 3 torna un filu di quell'erba cara, è po vultava à a battaglia cù a bocca piena... L'affare a durò a santa nuttata. Di quandu in quandu a capra di zìu Zighinu guardava e stelle chì bullicàvanu 4 in celu porgu 5 è si pensava "O s'o pudessi fàllila 6 à tene finu à l'alba ". . .
E stelle si spènsenu 7 una apress'à l'altra. Bianchisgiola inticciò 8 à doppiu 9 è u lupu addentò 10 à doppiu anch'ellu... Una luce bianchiccia spuntò à l'orizonte... U cantu d'un gallu arrichitu 11 cullò da una mezarìa 12.
"Puru puru" disse u pòveru animale chì ùn aspittava più chè u ghjornu per mòresine ; si sdraiò 13 in terra cù a so pelliccia bianca tutta insanguinata...
Tandu u lupu li si lampò addossu è a si manghjò.

(1) a capretta : la chevrette.
(2) in i frattempi = in u frattempu : pendant ce temps.
(3) à la lestra [l'estra] : promptement, vite fait.
(4) bullicà = brullicà (verbe eghjincu) : grouiller.
(5) porgu [p'ɔrgu] : clair, dégagé.
(6) fàllila à : réussir à.
(7) spenghje (p.p. spentu) : éteindre. Se conjugue sur ghjunghje.
(8) inticcià(ssi) : (se) cogner contre quelqu'un.
(9) à doppiu [add'ɔpju] : à toute volée.
(10) addintà : saisir avec les dents en serrant très fort.
(11) arrichitu = arghitu : enroué, rauque.
(12) mezarìa = massarìa : métairie.
(13) sdraiassi : s'étendre.

Valid HTML 4.01 Strict Valid CSS!